Co bierze polska młodzież?

Badania dotyczące używania narkotyków i nowych substancji psychoaktywnych przez polską młodzież, prowadzone na przestrzeni ostatnich lat, pozwalają na śledzenie dynamiki tego zjawiska oraz stanowią stały element systemu informacji o skali uzależnienia od narkotyków w naszym kraju. Podstawową potrzebą monitorowania i prowadzenia badań w tym obszarze nie jest tylko gromadzenie danych i informacji, ale także poszukiwanie rozwiązań dotyczących problematyki uzależnień, na podstawie obiektywnej wiedzy naukowej oraz dobrych praktyk. Zmiany, jakie dokonały się w Polsce po 1989 roku, spowodowały wzrost dostępności narkotyków oraz substancji psychoaktywnych, zwłaszcza wśród młodzieży. Na co dziś, w XXI wieku narażona jest polska młodzież i jak kształtują się wyniki badań prowadzone w ostatnich latach w tym aspekcie?

Narkotyki – trochę historii

Pod ogólną nazwą „narkotyki” kryje się wiele substancji o różnorodnym działaniu – od uspokajającego do stymulującego. Za najpopularniejsze z nich, wśród młodzieży należy zdecydowanie uznać marihuanę i haszysz. W latach 1995-2003 mieliśmy do czynienia z wyraźnym trendem wzrostowym odsetka uczniów używających tych substancji, który ustąpił w 2007 roku, po to by w 2011 roku zaobserwować wzrost i to do nienotowanego dotychczas poziomu. Od 2015 roku obserwujemy w kraju zahamowanie tego wzrostu, a w roku 2019 odnotowujemy wyraźny już spadek. Lata dziewięćdziesiąte w naszym kraju były także okresem pojawienia się narkotyków syntetycznych, takich jak amfetamina czy ecstasy, dodatkowo od wielu lat dostępna jest również metamfetamina. Wybór narkotyków dostępnych na nielegalnym rynku wciąż ewoluował, a oprócz tych „tradycyjnych” w 2008 roku dotarły do Polski „dopalacze”.

Co wskazują badania?

W badaniach przeprowadzonych w ostatnich latach zapytano polską młodzież o używanie poszczególnych narkotyków na przełomie lat, począwszy od roku 2008. Respondenci zostali poproszeni o zaznaczanie właściwej odpowiedzi na pytanie, czy używali wymienionych narkotyków „w ciągu ostatnich 30 dni”, „w ciągu ostatnich 12 miesięcy” lub „kiedykolwiek w życiu”.

Badania jednoznacznie wykazały, iż substancjami najczęściej zażywanymi  przez polskich uczniów były marihuana i haszysz. W 2021 r. do przyjmowania ich „kiedykolwiek w życiu” przyznało się 36% badanych. Oznacza to spadek o 6 punktów procentowych w stosunku do roku 2016, który był w tym względzie rekordowy. W ciągu 12 miesięcy poprzedzających ostatnie badanie, marihuanę lub haszysz zażywał co piąty uczeń, a w ciągu ostatnich 30 dni – co dziesiąty. Uczniowie byli pytani również o to, ile razy zażywali wymienione w ankiecie substancje. Najczęściej przyjmowanymi narkotykami ponownie okazały się marihuana lub haszysz. Raz lub dwa razy w życiu używało ich 11% uczniów. Od 3 do 9 razy -12% badanych; od 10 do 39 razy – 6%, a więcej niż 40 razy – także 6%. Odsetek osób, które zadeklarowały, że nie używały tych dwóch substancji zwiększył się z 61% do 64%.

Leki uspokajające

Część polskich uczniów zadeklarowało także zażywanie leków uspokajających i nasennych bez zaleceń lekarza. „Kiedykolwiek w życiu” tego typu leki zażył co piąty uczeń. W ciągu ostatnich 12 miesięcy – blisko co dziesiąty badany, a w ciągu ostatnich 30 dni – niemal co dwudziesty. Co istotne, w przypadku używania leków uspokajających i nasennych bez zaleceń lekarza odnotowano spadek ich używania w stosunku do lat poprzednich.

Po marihuanie i haszyszu za najbardziej rozpowszechnioną nielegalną substancję należy uznać amfetaminę. W roku 2021 do jej zażywania przyznało się 6% uczniów. W ciągu 12 miesięcy poprzedzających badanie amfetaminę zażywało 3%, a w ciągu ostatnich 30 dni – 2%. Z kolei odsetek badanych, którzy sięgali po ecstasy, wyniósł 4%, w ciągu ostatniego roku – 2%, a w ciągu ostatniego miesiąca – 1%.

„Dopalacze” czyli nowe substancje psychoaktywne (NSP)

Najnowsze dane wskazują na rozwój produkcji dopalaczy w kraju. W roku 2010 w Europie wykryto ponad 40 nowych substancji psychoaktywnych (NSP). W Polsce działało w tym czasie ponad 1400 sklepów z „dopalaczami”. W 2015 roku odnotowano rekordową liczbę interwencji medycznych, bo aż 7283 z powodu NSP. Stanowiło to trzykrotny wzrost w stosunku do roku 2014. W kolejnych latach (2016–2018) liczba zatruć spadła do około 4300 przypadków, jednak nadal były to duże liczby. Dane Głównego Inspektoratu Sanitarnego wskazują, że w 2021 roku odnotowano 517 przypadków interwencji medycznych z powodu zatruć nowymi substancjami psychoaktywnymi.

W przypadku „dopalaczy” odnotowujemy zatem spadek używania tych substancji. Odsetek badanych, którzy kiedykolwiek ich zażyli, wyniósł 2,6%. W ciągu ostatniego roku oraz miesiąca poprzedzającego badanie, „dopalaczy” używało 0,3% uczniów. Są to najniższe wskaźniki od początku prowadzenia badań, tj. od 2008 roku.

W badaniu z 2021 roku, w katalogu substancji, o zażywanie których pytano, pojawił się mefedron. Jest to substancja psychoaktywna o działaniu stymulującym, zdelegalizowana w 2010 roku. Do używania kiedykolwiek w życiu mefedronu przyznało się 4,4% uczniów. W ciągu ostatniego roku przed badaniem – 2,1%, a w ciągu ostatnich 30 dni – 1,4%. Od 2008 roku przeprowadzono w Polsce kilkanaście badań, w których uwzględniono tematykę nowych substancji psychoaktywnych. Badania dotyczące NSP zostały przeprowadzone przez Fundację CBOS oraz KBPN wśród uczniów ostatnich klas szkół ponadpodstawowych. Ich wyniki wyraźnie pokazują spadek używania NSP wśród młodzieży.

Podsumowanie

Badania jednoznacznie pokazują, że wśród polskiej młodzieży konsumpcja alkoholu jest powszechniejsza niż używanie innych substancji psychoaktywnych. Wyniki ostatnich badań odnotowują zmniejszenie skali używania przetworów konopi indyjskich. Podobny trend odnotowujemy w przypadku młodzieży szkolnej w badaniach ESPAD z 2019 roku. Nie zmienia to faktu, że wśród osób podejmujących pierwsze leczenie z powodu narkotyków, 40% zgłasza marihuanę jako podstawowy narkotyk.

Źródła:

https://www.kbpn.gov.pl/portal?id=13361627

https://www.cinn.gov.pl/portal?id=15&res_id=1837081

Raport o stanie narkomanii w Polsce 2020, Autorzy: Artur Malczewski, dr. Piotr Jabłoński, Wydawca: Krajowe Biuro do spraw przeciwdziałania narkomanii